En güzel arkadaş, en güzel yar, en güzel sırdaştır kitaplar. Kitaplardır hayat. Siz istemediğiniz sürece yanı başınızdan hiç ayrılmayan vefalı dosttur onlar. Okudukça gizemli dünyaların kapılarını aralarlar sizlere. Kitapların bu kadar önemli olması, siz kıymetli okuyucularının onlara verdiği değerden olduğu kadar, içlerinde barındırdıkları hazineyi sizlere karşılıksız sunmalarındandır.
Ah sevgili okuyucular! Kitap ve siz, elmanın iki yarısı gibisiniz. Birbirinizden ayrıldığınızda hem siz hem de kitaplarınız yalnız kalır. Dünyadaki en kötü duygu ise yalnızlıktır. Üç günlük dünyada yalnız kalmaya değer mi hiç? Şimdi gelin, hayatımızda bu kadar anlamlı bir yere sahip olan kitaplarımızı yüzyıllarca özenle koruyup saklamış, şimdi ise birer görkemli eser olarak varlığını sürdüren tarihi kütüphanelere bir göz atalım. Yolculuk yapmak sebebi güzel olduğunda mutluluk verir. Söz konusu kitapsa bu mutluluk ikiye katlanır. Kütüphanelerdir bu bahsi geçen güzellikleri saklayan, kollayan. Tarihin bize sunduğu bu değerleri birlikte gezip dolaşalım.
Bu İçerikte Neler Var?
1. Sippar Kütüphanesi
M.Ö 556-539 yılında Babil Kralı Nabu-apal-iddin tarafından kurulduğu tahmin edilen ve tüm alanları içeren bu kütüphane hakkında ne yazık ki detaylı bilgi elimizde bulunmamaktadır. 1880 yılında ünlü İngiliz Asur uygarlığı bilimcisi Austen Henry Layard’ın asistanı Hormuz Rasaam tarafından yapılan kazılar sonucunda içinden neler neler çıkmıştır. Sippar’daki tapınak kütüphanesine çivi yazısı tabletler damgasını vurmuştur. Kazılar sonucunda herkesi hayrete düşüren ve adeta bir annenin kızı için hazırladığı narin çeyizleri anımsatan bu tabletler şu an Londra’daki British Museum’da sergilenmektedir. Sippar Kütüphanesi’nin büyüsünü hissetmek için bu müzeye misafir olabilirsiniz.
Kazılarda ter döken arkeologların verdiği bilgiye göre metin içerikli Babil, Nippur ve diğer Babil kentlerinden alıntı yapılmış edebi metinler, dua metinleri, astrolojik kehanetler, astronomi, matematik ve sözlük metinlerinin bulunduğu 56 raf bulunmaktadır. Ayrıca tarih kokan bu kütüphanede steller ve metal tablet kopyaları da varlığını korunmuştur. Oldukça gizemli olan eski krallıkta metinlerinin kopyası da bulunmuştur. Tarihi Sippar Kütüphanesi hakkında sizlere verebileceğimiz bilgiler bunlarla sınırlıdır.
2. Cordoba (Kurtuba ) Kütüphanesi
Tüm yolculuklar hep bir merak uyandırır. Bu seferki yolculuğumuz İspanya’da kurulan en önemli kütüphane Kur tuba’daki saray kütüphanesidir. Tarihteki en uzun soluklu kütüphane olan bu kütüphane halife II. Abdurrahman, III. Abdurrahman ve özellikle II. Hakem devrinde gelişerek Ortaçağ İslam dünyasının en göz alıcı ve en büyük kütüphanelerinden biri olmuştur. Cordoba Kütüphanesi’nde 400.000 ‘den fazla eser bulunmaktadır. Sayı olarak çok olan bu eserlerin bir kısmı günümüze ulaşabilmiştir. Kütüphane II. Hakem döneminde en parlak devrini yaşamıştır. Her karesinde hükümdarlar ve yaşadıklarının izlerini taşıyan bu kütüphane II. Hakem ‘den sonra tahta geçen oğlu II. Hişam henüz on dört yaşında olduğundan devletin idaresi İbn Ebu Amir el-Mansur’a kalır. Sonrasında Mansur’un hayatta kalma çabaları ve bu kütüphanedeki kitapların yakılmasını söyleyerek bu kütüphanenin kaderini belirlemiştir. Manevi değeri yüksek birçok eser maalesef varlığını koruyamadan yok olmuştur.
3. Efes Celcus Kütüphanesi
Celcus Kütüphanesi Efes şehrinde kurulmuştur. Efes Şehri’nde gemicilik ve kara trafiğinin yoğun olduğu merkezlerden biri olarak tarihe adını yazdırmayı başarmıştır. O dönemde en önemli merkezlerden biri haline gelmiştir. Bu kadar özel ve zengin bir şehre de Celcus Kütüphanesi gibi bir kütüphane yakışır demişler ve bu güzel antik kütüphanenin yapımına başlamışlardır. M.S 135 yılında Asya eyaletinin yöneticisi Tiberius Julius Celcus Polemaeanusonur oğlu Gaius Julius Aguila tarafından yaptırılmış bir kütüphanedir. Tarihin en özel kütüphanelerinden olan Celcus Kütüphanesi İskenderiye ve Pergamon Kütüphaneleri’nden sonra gelmektedir. Mimari yapısı açısından da kendinden bir hayli söz ettirmiştir. Bu yapılar kütüphanedeki heykel, kabartma ve bunları çevreleyen sütun ve alınlıklardır. Celcus Kütüphanesi’nden günümüze kalan eserlerin çoğu şimdi Viyana Müzesi’ndedir. O dönemlerde konuşmalar ve konferansların yapıldığı Auditorium’a yakın olan kütüphanenin önemi bu sebepten daha çok artmıştır. Niteliği ve örgütlenmesi açısından Celcus Kütüphanesi Roma İmparatorluğu’nun kamu kütüphanesidir. 12.000 den fazla kitap rulosu sakladığı tahminler arasındadır.
4. Pergamon (Bergama) Kütüphanesi
Anadolu’nun en eski ve en zengin kütüphanesi acaba hangisidir diye hiç merak ettiniz mi? Pergamon Kütüphanesi Pergamon kralı II. Eumenes tarafından yaptırılmıştır. Bergama’da kurulan bu güzel kütüphane Pergamon krallığı mimarinin en güzel örneklerinden olan tapınak ve saraylarla adını altın harflerle yazdırmıştır. Kültür ve sanat merkezi haline gelen Bergama’ya hiç kuşkusuz bu kadar güzel ve değerli bir kütüphane yakışırmış. Yakışan da düşünülüp yapılmış.
Bergama Kütüphanesi binası Athena Tapınağı yakınında sütunlu avlularla bağlantılı doğu –batı yönünde dört odadan oluşmaktaydı. Doğu bölümünde yer alan büyük oda okuma bölümü olarak kullanılıyordu. Kütüphane binasında pek çok heykel kaidesi bulunmaktadır. Kitap raflarından, sütunlara, otantik duvarlara kadar birçok görselliği birleştiren Bergama Kütüphanesi önemli yazar ve şairlerin heykel ve büstlerinde yer aldığı belirtilmiştir.
Bergama Kütüphanesi’nin kitaplıkları o dönemlerde heykellerle süslenmişti ve kitaplar dik olarak yerleştirilmeye bu dönemde başlanmıştı. Günümüzde bu kitap dizme modeli hala devam etmektedir.
5. İskenderiye Kütüphanesi
Dönemin kültürel hayatında çok önemli bir yere sahip olan İskenderiye Kütüphanesi, M.Ö III. yüzyıl başlarında bir Yunan Sömürgesi olan İskenderiye’de II. Ptolemy tarafından kurulmuştur. İskenderiye Kütüphanesi iki binadan oluşuyordu. Bunlar kralların sarayı ve bu saraydan daha küçük Serapeum mabedi idi. Kültür aşkı ile dolup taşan kütüphanede 200.000 le 700.000 civarında papirus tomarları şeklinde kitaplar bulunulduğu tahmin edilmektedir. Papirus o dönemlerin televizyonu, kitabı, dergisi, bilgisayarlarıydı. Bu Papirusler kil kaplarında saklanırdı. Kitapların bu zamana kadar kalması papirusların saklanma şeklinden dolayıdır. İskenderiye Kütüphane duvarlarında ilginç bir not bulunur. “Ruhun şifa bulduğu yer”. Bu not kitaba duyulan ilgiyi ve güveni gözler önüne sermektedir.
6. Nysa (Sultanhisar) Kütüphanesi
Aydın’ın 30 km doğusunda bulunan Sultanhisar ilçesinin 3 km kuzeybatısında, Lydia- Karia sınırı yakınında yer alan ve Nysa şehrinde kurulan Nysa kütüphanesi Roma egemenliğinde olan bir kütüphanedir. Nysa Kütüphanesi’ni diğer kütüphanelerden ayıran özelliği ise okul-kütüphane olmasıdır. İmparator Hadrianus döneminde yapılmış olduğu tahmin edilmektedir. Bu kütüphane o dönemde erkek çocukların bedensel ve düşünsel yönden kendilerini geliştirdikleri bir kütüphaneydi.
Nysa’daki bu Gymnasion Kütüphanesi, Batı dünyasında tüm kütüphanelerin kurulmasına zemin hazırlayan Roma İmparatorluğu’nun temel yapı taşlarından olan önemli bir kütüphanedir. Üç katlı olarak inşa edilen kütüphane varlığını iki kat olarak devam ettirmektedir. Son kat tamamen yok olmuştur.
